تدریس درس 14 علوم هفتم (آموزش فصل چهاردهم گردش مواد)

تدریس درس 14 علوم هفتم ، تدریس درس چهاردهم علوم هفتم ، آموزش درس 14 علوم هفتم ، جزوه درس ۱۴ علوم هفتم ، فیلم تدریس درس 14 علوم هفتم شبکه اموزش

مطالب آموزشی فصل ۱۴ علوم هفتم گردش مواد

جانداران تک یاخته ای چون با محیط اطراف در تماس اند، مواد مورد نیاز خود را به طور مستقیم از محیط می گیرند و مواد زائد را نیز به همان محیط می فرستند. ولی جانداران پریاخته ای مثل بدن ما که همهٔ یاخته های آن با محیط ارتباط ندارند، لازم است دستگاهی به کمک آنها بیاید تا نیازهایشان تأمین شود. این دستگاه همان دستگاه گردش مواد است.

دستگاه گردش مواد

جانداران باید بتوانند موادی را که از محیط اطراف جذب کرده‌اند در درون خود به گردش درآورند. برای همین بسیاری از جانوران دستگاهی به نام دستگاه گردش مواد در بدن دارند.

کار دستگاه گردش مواد به گردش در آوردن اکسیژن ،کربن دی اکسید ک مواد غذائی ، هورمون ها و مواد دیگر در بدن است .

دستگاه دریافت و انتقال مواد در بدن ما همان دستگاه گردش خون است .
دستگاه گردش خون در همه جانوران وجود ندارد.
ولی یک مایع گردش کننده بین سلولها در همه جانوران وجود دارد .

بدن ما شب و روز تحت اثر نیروی جاذبه زمین قرار دارد .نیروی جاذبه زمین در رساندن خون به اندام های تحتانی بدن کمک می کند.

دستگاه گردش خون ما با جاذبه زمین نوعی سازگاری پیدا کرده است در غیر این صورت خون درون پاها جمع شده و پاها متورم می شدند.

به گردش در آوردن خون بر خلاف جهت نیروی جاذبه زمین نوعی توانایی با اهمیت در جانوران محسوب می‌شود.

گردش مواد در جانوران

دستگاه گردش مواد در جانوران گوناگون متفاوت است .

۱- گردش مواد به وسیله کیسه گوارش: مانند هیدر ، اسفنج ها و مرجان ها

۲- دستگاه گردش آب : مانند عروس دریایی

۳- دستگاه گردش خون :

الف) گردش خون باز : مانند  عنکبوتیان ، خرچنگ دراز و ملخ و بسیاری از بی مهره های دیگر.

در این جانداران خون در خارج از رگ ها جریان دارد و انتهای رگهای آنها باز است .بنابراین مویرگی ندارند و خون در میان سلولهای آنها گردش می کند.

ب) گردش خون بسته : مانند مهره داران و از جمله انسان که دستگاه گردش خون آنها از قلب و شبکه‌ای از رگ ها ساخته شده است .

در این دستگاه ، خون همواره در داخل رگ ها و مویرگ هاست و خارج نمی شود.

دستگاه گردش خون کرم خاکی و ماهی نمونه ای از دستگاه گردش خون بسته است.

دستگاه گردش خون (انتقال خون)

عمل این دستگاه انتقال اکسیژن ومواد غذایی از شش ها و دستگاه گوارش به تمام بدن می باشد. این دستگاه از سه بخش تشکیل شده است:

1- مایعی به نام خون، که مواد غذایی و اکسیژن در آن حمل می‌شود.

2- یک شبکه از رگها که خون در آن حرکت می‌کند و به تمام بدن می‌رود.

3- یک تلمبه به نام قلب که خون را در رگها حرکت می‌دهد.

ارتباط دستگاه گردش خون با سایر دستگاههای بدن

1- گردش خون کربن دی اکسید را از سلولها گرفته و ان را تحویل دستگاه تنفس می دهد تا از بدن دفع شود

2- گردش خون اکسیزن را از ششها گرفته تحویل سلولها می دهد

3 – گردش خون موادی که ممکن است از طریق دستگاه دفع از بدن خارج شود مثلا آب و املاح را از دستگاه دفع گرفته و مانع خروج آنها از بدن می شود

4- مواد دفعی مانند اوره از دستگاه گردش خون وارد دستگاه دفع می شود تا از بدن خارج شود

5- موارد زیاد است مثلا هورمونهایی که بر روی دستگاه های مختلف اثر می گذارند از طریق خون به آنها می رسد

6- نمونه بارز آن هورمونها است که از فسمتهای مختلف بدن وارد خون می شوند و …

7- جذب تمام مواد غذایی و اب از دستگاه گوارش به داخل خون

8- موادی که وارد دستگاه گوارش می شوند عمدتا انزیمهای گوارشی هستند. غدد ترشح ککنده این انزیمها اب مورد نیاز خود را از خون می گیرند ( مثلا بزاق)

به نظر شما دستگاه گردش مواد باید چه بخش هایی با چه مشخصاتی داشته باشد؟

۱ – مایعی که مواد توسط آن جریان داشته باشند. (خون)

۲ – لوله‌هایی که خون در آنها جریان داشته باشند. (رگ)

۳. بخشی که مانند تلمبه عمل کند و خون را در تمام بدن به گردش در آورد. (قلب)

این دستگاه گردش مواد برای اینکه بتواند با تمام یاخته های بدن ارتباط برقرار کند به مایعی نیاز دارد تا مواد را با خود جابه جا کند.این مایع در بیشتر جانوران، خون است. دستگاه گردش مواد در انسان شامل قلب، رگ ها و خون است.

خون در شبکه ای از لوله های مرتبط با هم جریان دارد. به این لوله ها، رگ های خونی می گویند. همچنین برای به گردش در آوردن این مایع درون رگ ها به نوعی پمپ نیاز است که همان قلب است

اجزاء دستگاه گردش خون

دستگاه گردش خون از قلب و رگ ها و خون تشکیل شده است.

قلب :
مانند یک تلمبه یا پمپ خون را در رگ ها به گردش در می آورد.

رگ های خونی:
لوله های باریکی هستند که خون در آنها جریان دارد .

خون:
مواد لازم مانند اکسیژن آب و غذا را به سلول‌های بدن می‌رساند و مواد زائد مانند دی اکسید کربن را از سلول‌ها دریافت می‌کند.

به خونی که مقدار زیادی کربن دی اکسید دارد خون تیره و به خونی که کربن دی اکسید خود را از دست می‌دهد و اکسیژن دریافت می‌کند خون روشن گفته می‌شود.

حفره های قلب

هر سمت قلب خزندگان ، پرندگان و پستانداران از دو حفره تشکیل شده است.

حفره بالا که دیواره نازک دارد دهلیز و حفره پایین که دیواره ضخیم دارد بطن نامیده می شود.

جدار بطن ها ضخیم تر از دهلیز ها است زیرا بطن ها خون پر فشار را از قلب خارج می‌کنند.

بطن ها خون پر فشار را به درون سرخرگها می‌رانند و دهلیز ها خون کم فشار سیاهرگ ها را دریافت می‌کنند.

دهلیز راست خون را به درون بطن راست می راند و بطن راست خون را از طریق سرخرگ ششی به سمت شش ها می راند .

دهلیز چپ خون را به درون بطن چپ می‌راند و بطن چپ خون را از طریق سرخرگ آئورت به سمت اندام ها می راند.

بافت های تشکیل دهنده قلب

دیواره قلب از سه لایه داخلی میانی و خارجی تشکیل شده است.

۱- لایه داخلی :

از جنس بافت پوششی است که حفره‌های دهلیز و بطن را می‌پوشاند.

۲- لایه میانی :

ماهیچه ای و ضخیم و بخش قابل انقباض قلب است.

۳- لایه خارجی:

بافت پیوندی است. همانطور که گفته شد دریچه های قلب از جنس بافت پیوندی است.

۴- بافت گرهی یا بافت هادی :

نوعی بافت ماهیچه ای دیگر است که در تولید و هدایت تحریک های قلب نقش اساسی دارد.

دریچه های قلب

الف) دریچه های دهلیزی- بطنی شامل :

۱- دو لختی یا میترال
۲- سه لختی

ب ) دریچه سینی یا سرخرگی شامل:

۱- ابتدای آئورت
۲- ابتدای سرخرگ ششی

دریچه های دهلیزی – بطنی به دریچه های بین بطن و دهلیز گفته می‌شود.
آنها در موقعی که خون از دهلیز ها به بطن ها می ریزند باز می شوند و در موقع انقباض بطنها در اثر فشار خون بسته می شوند و از بازگشت خون به دهلیز ها جلوگیری می کنند.

این دریچه ها مانند شیرهای یک طرفه عمل می‌کنند.
یعنی به خون اجازه می‌دهند تا فقط از سمت دهلیز ها به بطن ها جریان پیدا کند .

به دریچه ای که بین دهلیز چپ و بطن چپ وجود دارد دریچه دولختی یا میترال می گویند و دریچه ای که بین دهلیز راست و بطن راست وجود دارد دریچه سه لختی است.

دریچه های سینی به دریچه‌هایی گفته می‌شود که بین بطن ها و ابتدای سرخرگ ها قرار دارند.

این دریچه ها نیز یک طرفه عمل می‌کنند یعنی فقط به خون اجازه می‌دهند که از بطن خارج شده و به سرخرگ وارد شوند .

خونی که وارد سرخرگ می شود دیگر نمی تواند از طریق دریچه های سینی شکل به بطن برگردد.

دریچه ای که در ابتدای سرخرگ آئورت در بطن چپ وجود دارد دریچه سینی آئورتی نامیده می‌شود و دریچه‌ای که در ابتدای سرخرگ ششی در بطن راست قرار دارد دریچه سینی ششی نامیده می شود.

رگهای قلب

الف) رگهایی که از قلب خارج می شوند شامل:

۱- سرخرگ ششی : برای رساندن خون تیره از بطن راست به شش ها .

۲- سرخرگ آئورت : برای رساندن خون روشن از بطن چپ به اندامها .

ب) رگ هایی که وارد قلب می شوند شامل:

۱- سیاهرگ ششی : برای رساندن خون روشن از ششها به دهلیز چپ

۲- بزرگ سیاهرگ بالایی یا زبرین: برای رساندن خون تیره از اندامها به دهلیز راست.

۳- بزرگ سیاهرگ پایینی یا زیرین : برای رساندن خون تیره از اندامها به دهلیز راست.

گردش خون کوچک یا ششی

شامل گردش خون در شش ها است که در آن خون تیره در سفر کوتاهی از قلب به ششها رفته و تبدیل به خون روشن شده و به قلب باز می‌گردد.

خون تیره پس از انقباض بطن راست وارد سرخرگ ششی شده و به ششها می‌رود.

خون تیره پس از تحویل کربن دی اکسید در شش ها و دریافت اکسیژن، به خون روشن تبدیل شده و به وسیله سیاهرگ های ششی به دهلیز چپ بر می‌گردد.

به این گردش خون گردش خون کوچک یا گردش ششی گفته می‌شود.

گردش خون بزرگ یا عمومی

شامل گردش خون در سراسر بدن است که در آن خون روشن در یک سفر طولانی از قلب به اندام‌های مختلف بدن رفته و تبدیل به خون تیره شده و به قلب باز می‌گردد .

خون روشن پس از انقباض بطن چپ وارد سرخرگ آئورت شده و به اندام‌های مختلف می‌رود .

اندام‌ها اکسیژن خون روشن را گرفته و کربن اکسید را به خون می‌دهند .

خون روشن به خون تیره تبدیل شده و به وسیله بزرگ سیاهرگ ها به دهلیز راست بر می‌گردد.

به این گردش خون ، گردش خون بزرگ یا گردش عمومی خون گفته می‌شود.

 ضربان قلب

به انقباض درآمدن ماهیچه های قلب را سیستول و بازگشت آن به حالت آرامش را دیاستول می گویند.

قلب به طور منظم منقبض و منبسط می شود این عمل را ضربان قلب می گویند .

در هر ضربان خون به قلب وارد و از آن خارج می شود .

هر دوره کار قلب شامل انقباض دهلیزها ، انقباض بطنها و استراحت عمومی قلب است و در انسان ۰/۸ ثانیه طول می‌کشد.

این دوره در انسان در حال استراحت عبارت است از:

۱- مرحله استراحت عمومی قلب : ۰/۴ ثانیه

۲- مرحله انقباض مشترک بطن‌ها: ۰/۳ ثانیه

۳- مرحله انقباض مشترک دهلیزها: ۰/۱ ثانیه

 

نبض‌تان را در کجای بدن بگیرید؟❓❓

رایج‌ترین دو شریانی که برای گرفتن نبض به کار می‌روند، شریان رادیال در طرف درونی مچ در نزدیکی کناره شست دست، و شریان کاروتید در گردن در میان نای و عضله گردن.

💢 نبض را می‌توان با گذاشتن انگشت روی شریان رانی در کشاله ران اندازه گرفت، و اغلب برای آزمایش‌های کاتتریزاسیون قلب برای مثال در آنژیوگرافی قلب از این محل استفاده می‌شود؛ و نبض‌های پشت‌پایی (pedal pulse) در پاها برای بررسی جریان خون در اندام‌های تحتانی به کار می‌روند.

به گفته کارشناسان گذاشتن انگشت بر روی این شریان‌ها و شمردن ضربان‌ها در 60 ثانیه دقیق‌ترین اندازه‌گیری را به دست خواهد داد. همچنین می‌توانید ضربان‌های نبض را برای 15 ثانیه بشمارید و عدد به دست آمده را در چهار ضرب کنید، یا برای 10 ثانیه این کار را انجام دهید و عدد به دست آمده را شش ضرب کنید، اما اغلب کارشناسان شمردن برای 60 ثانیه کامل در صورت امکان را توصیه می‌کنند.

علل ضربان نبض غیرطبیعی

اختلال ریتم قلب (آریتمی) باعث می‌شود قلب با سرعت بیش از حد بالا یا بیش از حد پایین، یا با ریتم نامنظم بتپد.

“تاکیکاردی “را عموما به عنوان رسیدن سرعت ضربان قلب به بالای 100 تپش در دقیقه تعریف می‌کنند و معمولا ناشی از آن است که گسیل پیام‌های الکتریکی که از حفره قلب منشا می‌گیرند، وضعیتی نابهنجار پیدا کرده است.

رسیدن سرعت ضربان قلب به 150 و بالاتر ناشی از عارضه‌ای است که “تاکیکاردی فوق‌بطنی” نام دارد.

سرعت ضربان قلب کمتر از 60 ضربه در دقیقه را “برادیکاردی” می‌نامند و ممکن است بیانگر آسیب‌دیدن قلب به علت حمله قلبی یا سایر بیماری‌های قلبی- عروقی یا مشکلات به گره سینوسی- دهلیزی- که به عنوان ضربان‌ساز قلب عمل می‌کند- باشد.

رابطه‌ محکمی میان فشار خون و سرعت ضربان قلب وجود ندارد، و ممکن است با وجود سرعت ضربان قلب طبیعی، فشار خون شما بالا باشد.

سرعت ضربان قلب در هنگام فعالیت جسمی شدید افزایش می‌یابد، اما چنین فعالیتی ممکن است تنها اندکی فشار خون را بالا ببرد. هنگامی که فشار خون بیش از حد پایین می‌آید، بدن با افزایش سرعت ضربان قلب برای تشدید برون‌ده قلب به آن واکنش نشان می‌دهد.

فشارسنج پزشکی

فشارسنج پزشکی دو نوع فشار را در خون مشخص می‌کند:

۱- فشاری است که مربوط به موقع انقباض یا تخلیه بطن ها است ( سیستول ) و به آن بیشترین فشار یا فشار ماکزیمم گفته می‌شود که ۱۲۰ میلی متر جیوه است.

۲- فشاری است که مربوط به زمان انبساط یا پر شدن بطن ها است ( دیاستول ) و به آن کمترین فشار یا فشار مینیموم می گویند که ۸۰ میلی متر جیوه است.

مویرگ ها

مویرگ ها خون را در اندام ها توزیع می کنند و باعث تبادل مواد بین خون و سلول‌ها می‌شوند.

مویرگها رگ های بسیار باریکی هستند که سرخرگ و سیاهرگ ها را به یکدیگر متصل می کنند .

دیواره مویرگ ها فقط از یک سلول درست شده و نفوذ پذیری آن زیاد است .آنها خود را به مجاورت سلولها می رسانند و سطح وسیعی را جهت تبادل مواد بین خون و سلول‌ها فراهم می آورند.

آب و مواد غذایی و اکسیژن به طریق انتشار از دیواره مویرگها عبور کرده و به سلول های بدن می رسند .

مواد زائد که حاصل از سوخت و ساز سلول های بدن می باشند از جمله کربن دی اکسید از سلولها وارد مویرگها شده و به اندام های دفعی برده می شوند .

علاوه بر این بخشی از پلاسمای خون از دیواره مویرگها بین سلول‌های بدن می ریزد و محیط زندگی سلول‌های بدن را فراهم می کند.

سیاهرگ ها

رگ هایی هستند که خون را از اندامها به قلب بر می گردانند و دیواره آنها از دیواره سرخرگ ها نازکتر است.

سیاهرگ های سلول های ماهیچه ای و تارهای پیوندی قابلیت کشسانی کمتری دارند.

سیاهرگ های دست و پا دارای دریچه های کوچکی هستند که جریان خون را در آنها یک طرفه می کند. یعنی از بازگشت خون به پایین جلوگیری می کند.

به این دریچه ها که فقط به سمت قلب باز می شوند و پرده های نازکی از جنس پوشش درونی سیاهرگ ها هستند و در دیواره داخلی سیاهرگ های زیرین قلب وجود دارند دریچه های لانه کبوتری گفته می‌شود .

سیاهرگ ها بیشترین مقدار خون را در خود جای داده‌اند .قطر سیاهرگ ها بیشتر از سرخرگ ها است و دیواره آنها مقاومت کمی دارد .

باقیمانده فشار سرخرگی باعث ادامه جریان خون در سیاهرگ ها می شود.

#سیاهرگ
#دریچه_لانه_کبوتری
#هفتم